Son yıllarda, Türkiye’de vergi tahsilatında yaşanan adaletsizlik, vatandaşlar arasında derin bir rahatsızlık yaratmaktadır. Bu durum, özellikle düşük ve orta gelir gruplarının üzerindeki ağır vergi yükü ile, büyük ciro yapan şirketlerin vergi borçlarının affedilmesi arasındaki çelişkiden kaynaklanmaktadır. Kamu ihalelerinde başarılı olan bu büyük şirketler, vergi ödemekte de benzer bir başarı göstermekte, bu da kamuoyunda yaygın bir adaletsizlik algısı oluşturuyor.
Türkiye, vergi ödeme alışkanlığı açısından Avrupa’da sonuncu sırada yer alırken, bu durumun bir yansıması olarak vergi kaçakçılığında da OECD ülkeleri arasında zirvede bulunması%30 altında kalmaktadır. Bu sorunun temel nedenleri arasında, vergi bilinci eksikliği, sıkça uygulanan vergi afları ve geniş kayıt dışı ekonomi sayılmaktadır.
OECD verilerine dayanarak yapılan analizler, Türkiye ekonomisinin yaklaşık %30‘unun kayıt dışı sektörden oluştuğunu göstermektedir; bu oran, Türkiye’yi OECD ülkeleri arasında vergi kaçakçılığı konusunda zirveye taşımaktadır. Gelişmiş ülkelerde, vergi ödeme sorumluluğu, vatandaşlık görevi ve ahlaki bir yükümlülük olarak kabul edilmektedir. Özellikle Avrupa ve ABD’de, vergi ödeme bilinci eğitim sisteminin temel aşamalarında bireylere aktarılmakta, vergi kaçırmak veya ödememek ise toplum tarafından hoş karşılanmamaktadır. Bu durum, vergi ödemeyen bireylerin toplum baskısı ve dışlanma ile karşılaşmalarına neden olmanın yanı sıra, denetim mekanizmalarının da oldukça sıkı bir şekilde uygulanmasına zemin hazırlamaktadır. Böylece, vergi uyumu artırılmakta ve devletin gelir akışının sürekliliği sağlanmaktadır.
Türkiye’nin Eşsiz ‘Vergi Affı’ Düzeni
Türkiye, dünya genelinde eşi benzeri görülmeyen bir ‘vergi affı’ sistemine sahiptir. Bu durum, vatandaşların büyük bir kısmının vergi borçlarını ödemekten kaçınmasına ve bu durumun yaygınlaşmasına yol açmaktadır. ‘Vergi affı’ düşüncesi, genel vergi ödeme alışkanlıklarını olumsuz yönde etkilemektedir. Vergi affı uygulamalarına yönelik eleştiriler, bu afların vergi disiplinini zayıflattığı ve düzenli vergi ödeyen mükellefleri olumsuz etkilediği yönünde yoğunlaşmaktadır. Öte yandan, OECD ülkeleri ve ABD’de vergi affı uygulamalarına yer verilmemekte; bazı ülkelerde ise belirli borç yapılandırmaları ve ödeme kolaylıkları sunulmaktadır.
Uzun Vadede ‘Zarar’ Olarak Dönüyor
Uzmanlar, Türkiye’deki sık af uygulamalarının kısa vadede bütçe açığını kapatma yönünde fayda sağlasa da, uzun vadede vergiye uyumu olumsuz etkilediğini vurgulamaktadır. Türkiye’deki kayıt dışı ekonomi oranı ve vergi kaçakçılığı verileri, devletin düzenli gelir elde etmesini zorlaştırmaktadır. Vergi alanında dünya ortalamasının üzerinde bir kapsama sahip olan Türkiye, tahsilatta yaşanan aksaklıklar nedeniyle bu potansiyelini tam olarak değerlendiremiyor. Uzmanlara göre, Türkiye’nin vergi bilinci oluşturacak eğitim sistemini güçlendirmesi, vergi aflarını sınırlaması ve etkin denetim mekanizmaları geliştirmesi, vergi tahsilat performansını artırmak için kritik adımlar olacaktır.
